Bạn biết không, giai đoạn cây sầu riêng từ lúc mới trồng đến khoảng hai năm tuổi – cái thời điểm người ta thường xem là “cây còn con nít” – thật ra lại là lúc quyết định gần như toàn bộ tương lai của vườn sầu riêng. Tôi từng lội đồng nhiều ở Cai Lậy, có lần đứng coi mảnh đất mới trồng Dona mà chủ vườn lắc đầu: “Giờ mới biết hồi đó chăm non sai cách, giờ cây chậm lớn, rễ yếu, trái cứ rụng hoài.”
Bạn thấy đấy, chăm cây sầu riêng non không phải chỉ là tưới nước với bón phân cho đều. Nó là chuyện của nền đất phù sa cũ từng trồng lúa, là chọn đúng gốc ghép, là cách giữ ẩm mùa nắng hạn mà không làm úng vào mùa mưa. Tất cả những thứ đó, nếu bạn làm tốt từ đầu, cây sẽ “chạy đà” khỏe, rễ sâu, tán mạnh – còn nếu làm sai… thì hậu quả không dễ sửa.
Và đó chính là lý do tại sao tôi nghĩ bạn cần hiểu rõ kỹ thuật chăm cây sầu riêng giai đoạn đầu. Giờ mình cùng đi sâu vào từng yếu tố nền tảng nhé.
Chọn giống sầu riêng chuẩn ngay từ đầu – đừng để “sai một ly, đi cả vườn”
Tôi từng chứng kiến không ít vườn sầu riêng ở Cái Mơn mới trồng được vài tháng mà phải nhổ bỏ cả lô vì chọn giống sai. Nghe thì buồn, nhưng thực tế là vậy. Bạn chọn sai giống từ đầu, sau này cây có sống cũng… không nên cơm cháo gì – tốn công, tốn đất, mà rồi năng suất không như kỳ vọng. Nói thẳng ra, chọn giống chuẩn là “bước chân đầu tiên” quyết định 10 năm sau bạn hái được bao nhiêu trái.
Giờ, về cơ bản, ba giống phổ biến nhất hiện nay là Dona, Ri6 và Monthong. Tôi thấy giống Dona được nhà vườn miền Tây ưa chuộng nhất – lý do đơn giản: dễ thích nghi, cho trái sớm, tỷ lệ sống cao nếu cây ghép tốt, đặc biệt hợp với vùng phù sa Tiền Giang, Vĩnh Long. Ri6 thì thơm, thịt vàng nhưng kén đất, chịu úng kém – trồng ở vùng trũng thì phải tính kỹ hệ thống thoát nước. Còn Monthong – giống Thái – trái to, vị ổn nhưng cây chậm lớn, hay mắc nấm nếu chăm không khéo.
Bạn nên mua cây giống từ vườn ươm có uy tín, đừng tiếc vài chục ngàn mà rước về cây ghép hỏng, mắt ghép lệch, mầm yếu. Tôi luôn kiểm tra kỹ bộ rễ, coi vết ghép có khít không, mầm có sung không. Một chút chủ quan ở bước chọn giống, sau này rất khó cứu.
Nói chung, nếu bạn đang chuẩn bị trồng, đừng vội cắm cây. Hãy chọn giống cho đúng đất, đúng vùng. Mình sẽ bàn sâu hơn ở phần tới.
Chuẩn bị đất và trồng cây sầu riêng non đúng kỹ thuật – chuyện sống còn ngay từ ngày đầu
Bạn có tin không, cái lần đầu tôi trồng sầu riêng trên đất phèn ở Trà Ôn (Vĩnh Long), tôi tự tin làm theo sách vở… rồi mấy tháng sau phải thốt lên: “Ừ, cây sống… nhưng như người bệnh nằm giường – vàng lá, rễ thì teo tóp.” Từ đó tôi mới hiểu, chuẩn bị đất không phải chỉ là cuốc lên trồng. Nó là cả một quy trình – và nếu bạn lười, đất sẽ trả giá lên cây.
Nếu đất bạn là đất thịt pha cát, lại nằm ở vùng trũng hoặc gần kênh mặn, điều đầu tiên bạn cần làm là xử lý phèn và mặn thật kỹ. Tôi thường bón vôi nông nghiệp (2–3 kg mỗi gốc), để ít nhất 15–20 ngày rồi mới lên mô. Còn ai kỹ hơn thì cày đất phơi ải 2 lần, có khi mất cả tháng – nhưng bù lại, cây “ăn đất” khoẻ từ giai đoạn rễ cọc đầu tiên.
À, đừng quên khoảng cách trồng chuẩn là từ 6.5–7m, đủ để tán cây mở rộng mà rễ vẫn không “giành đất sống” với nhau. Bạn nên đào hố sâu tầm 60–80cm, trộn đất mặt với phân chuồng hoai (phân bò tôi dùng là chủ yếu, có lúc trộn thêm trấu sống để giữ ẩm), có khi còn cho cả lớp mùn mục lên mặt để giữ hệ vi sinh quanh gốc ổn định.
Tóm lại, bạn chăm đất tốt từ đầu, cây không phụ bạn. Còn nếu chủ quan, hậu quả không nằm ở năm đầu mà sẽ “chạy theo” suốt mấy mùa sau. Vậy nên, làm đất đúng – đừng tiếc công.
Tưới nước và bón phân cho cây sầu riêng non – nuôi cây như nuôi con mọn
Tôi hay nói vui với anh em làm vườn rằng: cây sầu riêng non mà bạn chăm sai lịch nước hoặc phân bón, nó “giận” liền, mà giận kiểu… rụng lá chớ không phải giận chơi. Vì giai đoạn đầu này, bộ rễ chưa ổn định, mầm lá còn non, nên bất kỳ thứ gì bạn đưa vào – từ giọt nước tới hạt phân – đều phải tính kỹ.
Với tưới nước, tôi khuyên bạn nên lắp hệ thống tưới nhỏ giọt, có bộ điều chỉnh lượng nước theo mùa. Mùa nắng, tôi tưới mỗi ngày một lần, sáng sớm; mùa mưa thì giảm lại, chỉ giữ ẩm – tránh úng rễ. Đất sầu riêng cần ẩm, nhưng không ướt – bạn có thể dùng tay nắm đất kiểm tra, thấy mềm mịn là ổn.
Về phân, cây sầu riêng non cực kỳ hợp với phân hữu cơ vi sinh, đặc biệt là loại hoai mục phối trộn thêm chế phẩm EM hoặc BioGro. Tôi từng thử phân Dynamic của Việt Nam, kết hợp với phân bò ủ và chút trấu mục – cây phát mầm đều, lá xanh bền, không bị xoăn. Đặc biệt, nên chia nhỏ liều lượng, bón từng đợt cách nhau 20–25 ngày, rải quanh tán và phủ gốc bằng lá khô hoặc cỏ mục để giữ độ ẩm và bảo vệ vi sinh vật có lợi dưới lớp đất mặt.
Bạn chăm đúng nước – cây hút khỏe. Bạn bón đúng loại – rễ ăn sâu. Vậy nên đừng vội vã. Tưới phân cho cây con, với tôi, là một cuộc “đối thoại chậm” – bạn càng lắng nghe đất, cây càng trả lời bằng những đọt non xanh mướt.
Phòng bệnh cho cây sầu riêng giai đoạn non – giữ cây khỏe từ gốc, đừng đợi “xì mủ” mới chữa
Tôi nói thật, cái giai đoạn cây sầu riêng còn non – nhất là dưới 18 tháng tuổi – nó yếu như đèn dầu trước gió. Gặp mưa kéo dài, đất ẩm liên tục là bắt đầu thấy dấu hiệu: lá úa vàng, thân mềm nhũn, thậm chí gốc ẩm mốc. Bạn mà thấy cây tự dưng xì mủ ở thân hay đọt rũ xuống như “cúi đầu chịu trận” – thì khả năng cao đã dính nấm Phytophthora hoặc bị tuyến trùng tấn công rồi đấy.
Trong kinh nghiệm của tôi, thứ giữ cây qua được giai đoạn này không phải thuốc hóa học, mà là môi trường sống khỏe. Tức là gì? Là bạn phải giữ đất thông thoáng, thoát nước nhanh, không để đọng ở gốc. Tôi thường rải Trichoderma định kỳ vào đất để nuôi hệ vi sinh có lợi – nó vừa diệt mầm bệnh, vừa giúp phân hữu cơ phân hủy nhanh hơn.
Còn tuyến trùng, nếu bạn trồng vùng đất từng trồng lúa nước (đất “bùn cũ”), bạn phải cực kỳ để ý. Tôi từng xử lý bằng cách phối trộn chế phẩm sinh học EM với phân bò hoai mục rồi phủ gốc – cây phục hồi thấy rõ sau 2 tuần. Và nhớ, đừng lạm dụng thuốc hoá học. Nó có thể diệt nấm, nhưng diệt luôn cả hệ vi sinh tốt – về lâu dài, cây yếu lại càng dễ bệnh.
Cái tôi học được là: muốn cây khỏe thì phòng từ đất, từ gốc. Bạn tạo môi trường tốt, cây tự nó sẽ có “sức đề kháng”. Đừng đợi nó đổ bệnh mới chạy chữa – lúc đó vừa muộn, vừa tốn mà chẳng chắc cứu được đâu.
Tạo tán và cắt tỉa cho cây sầu riêng non – đừng để cây tự lớn theo kiểu “muốn sao thì mọc vậy”
Tôi từng nghĩ: “Cây còn nhỏ, cứ để nó phát triển tự nhiên, sau này mạnh rồi tính.” Nhưng bạn biết không? Sai lầm đó khiến vườn sầu riêng đầu tiên của tôi thành một đống rối rắm, cành đan nhau, chồi vượt mọc tua tủa, gió lớn một phát là gãy ngang thân chính. Từ đó tôi mới hiểu: cắt tỉa đúng sớm chừng nào, đỡ thiệt hại chừng đó.
Bạn nên bắt đầu tạo tán ngay từ lúc cây cao khoảng 60–70cm. Đừng tiếc mà giữ lại chồi vượt – mấy cái chồi mọc lên từ gốc hoặc giữa thân ấy, bạn phải tỉa bỏ sớm. Chúng chỉ hút dinh dưỡng vô ích và dễ làm cây mất trục chính. Cây sầu riêng nên để một thân chính thẳng, từ đó tạo tán theo tầng – tầng 1 cách mặt đất khoảng 50–60cm, sau đó mỗi tầng cách nhau chừng 60–70cm nữa. Mỗi tầng để lại 3–4 cành cấp 1, phân bố đều quanh thân. Cành nào mọc quá dày, nằm chéo hoặc giao nhau – nên cắt sớm.
Tôi dùng cưa cắt chuyên dụng Nhật, loại lưỡi cong, và luôn thoa thuốc liền sẹo vào vết cắt. Có lần tôi lười, không xử lý, mưa xuống là vết cắt thối nhũn, rồi nấm Phytophthora ghé thăm liền. Từ đó chừa.
Bạn đừng chờ cây lớn rồi mới sửa. Cắt sớm, tạo tán sớm, sau này cây vừa chịu lực trái tốt, vừa thoáng gió, đỡ sâu bệnh. Mà thiệt, nhìn cây mình tạo tán chuẩn – tán xòe đều như cây dù mini – cảm giác “đã” lắm luôn.
Tham khảo thêm thông tin bảng giá sầu riêng hôm nay tại đây
Theo dõi tăng trưởng và xử lý cây sầu riêng còi cọc – đừng “nuôi lầm” một cái cây không chịu lớn
Bạn có bao giờ nhìn một cây sầu riêng trồng được 5–6 tháng rồi tự hỏi: Ủa, sao nó cứ lùn tịt, lá thì vàng nhạt, đọt không chịu bung? Tôi đã từng như vậy – ban đầu cứ nghĩ do giống chậm, ai ngờ… cây còi cọc từ trong rễ mà không phát hiện sớm, sau này xử lý tốn đủ thứ mà hiệu quả chẳng bao nhiêu.
Dấu hiệu thường thấy là lá nhỏ, màu nhợt nhạt, thân mảnh và ngắn, nhìn tổng thể không “có sức”. Bạn đào nhẹ xung quanh gốc sẽ thấy bộ rễ kém phát triển, rễ cám ít, đất lại hay ẩm ướt hoặc đóng váng – nguyên nhân phổ biến là ứ nước hoặc đất bí khí.
Giải pháp tôi hay làm là dứt khoát: nếu cây còn khỏe nhưng kém phát triển, tôi sẽ xử lý lại đất quanh gốc (xới tơi, trộn phân bò hoai và rải Trichoderma), sau đó phun phân bón lá nhẹ có amino acid hoặc rong biển để kích thích. Đồng thời tưới thêm chế phẩm kích rễ – loại sinh học chứ không dùng hóa học mạnh. Trường hợp nặng hơn, tôi mạnh tay cấy lại cây mới, đừng cố nuôi cây cũ mà lỡ cả mùa.
Trong kinh nghiệm của tôi, cây còi – xử càng sớm càng có cơ hội. Bạn cần theo dõi sát từ tháng đầu tiên. Đừng để đến khi mọi cây vươn cao mà “đứa con” của bạn vẫn đứng yên như chờ… cơn gió đổi mùa.
Khi nào cây sầu riêng con chính thức “trưởng thành”? – Đừng chăm kiểu cũ nếu cây đã sang giai đoạn mới
Bạn biết không, có một giai đoạn cây sầu riêng tự nhiên đổi tính, không còn phát triển kiểu ào ào nữa mà bắt đầu… trầm lặng, dồn lực bên trong. Tôi gọi vui đó là lúc cây bắt đầu “dậy thì”. Và nếu bạn không nhận ra để đổi cách chăm, cây dễ bị rối loạn sinh trưởng – đến mùa ra hoa thì “muốn mà không ra nổi”.
Thông thường, khoảng 18–24 tháng sau trồng, cây bắt đầu chuyển sang giai đoạn phát dục sinh lý. Bạn sẽ thấy thân bắt đầu hóa gỗ rõ hơn, vỏ chuyển màu nâu xám, lá xanh đậm, dày và bóng, cành cấp 1 ổn định, một số cây còn bắt đầu phân nhánh cấp 2 khá đều. Đặc biệt, nếu bạn để ý kỹ, sẽ thấy nụ giả nhú nhẹ ở nách cành – đó là tín hiệu cây đang “lên men” chuẩn bị ra hoa.
Lúc này, tôi thường giảm dần lượng đạm, tăng lân – kali và vi lượng, để cây cứng cáp, nuôi mắt hoa. Tưới nước cũng phải tiết chế – ẩm vừa, không để úng. Còn bạn nào vẫn giữ cách chăm kiểu cây non – đạm nhiều, tưới nhiều – thì coi chừng… cây cứ tốt lá mà không chịu ra bông đâu!
Điều tôi học được là: chăm cây trưởng thành không còn là chuyện nuôi lớn nữa, mà là dẫn hướng sinh lý cho đúng mùa, đúng thời điểm. Bạn phải lắng nghe cây nhiều hơn, để chuyển giai đoạn cho nó đúng lúc – như cách mình dìu một đứa trẻ vào tuổi trưởng thành vậy. Không quá sớm, nhưng cũng đừng trễ.
