Bạn biết không, trong tất cả các loại cây nông nghiệp tôi từng theo dõi suốt mấy năm làm nghề, cây điều luôn là một “ca” rất đặc biệt. Nó không ồn ào như lúa, không rực rỡ như cà phê, nhưng cái cách nó gắn bó với người nông dân – nhất là ở những vùng đất khô cằn như Bình Phước, Phú Yên, Tây Nguyên – thì thực sự khiến tôi phải suy nghĩ. Có lẽ bạn cũng từng nghe đâu đó rằng ngành điều Việt Nam đang đứng top đầu thế giới về xuất khẩu. Đúng, không chỉ là “có tiếng”, mà còn “có miếng” khi kim ngạch xuất khẩu điều thường xuyên vượt mốc 3 tỷ USD mỗi năm.
Nhưng mà, bạn thử hình dung xem – để có được con số đó, phía sau là hàng trăm ngàn nông hộ, là những mùa điều rớt giá, rồi lại những cú bật lên nhờ chế biến sâu, nâng cao giá trị gia tăng. Tôi từng chứng kiến cảnh nông dân bán điều thô với giá bèo, chỉ để rồi thấy điều đó xuất hiện lại dưới dạng sản phẩm đóng gói cao cấp… ở một hội chợ quốc tế. Thực sự, nó khiến tôi đặt câu hỏi: Liệu chúng ta đang tận dụng hết tiềm năng từ “vàng nâu” này chưa?
Và đó chính là điều bạn sắp khám phá trong phần tiếp theo: tầm quan trọng thực sự của cây điều trong bức tranh nông nghiệp Việt Nam – không chỉ về mặt xuất khẩu, mà còn là sinh kế, là chiến lược phát triển bền vững cho nhiều vùng nông thôn.
Bình Phước – thủ phủ điều với những vùng đất “nói điều là hiểu chuyện”
Bạn sẽ không thật sự hiểu hết tầm vóc của cây điều ở Việt Nam nếu chưa một lần về Bình Phước vào mùa thu hoạch. Ở đây, điều không chỉ là cây trồng – nó là cả một phần đời sống, là ký ức mùa khô, là mồ hôi của hàng chục ngàn nông hộ trải khắp Phú Riềng, Bù Đăng, Bù Gia Mập. Và bạn biết không, nhiều người ở đây vẫn nói vui: “Nhà nào không có điều thì chắc là mới dọn về.”
Bình Phước hiện chiếm tới hơn 50% sản lượng điều cả nước, với tổng diện tích trồng vượt ngưỡng 170.000 ha. Nhưng điều khiến tôi thấy thú vị nhất lại không phải là con số đó. Mà là cách mà các doanh nghiệp chế biến ở đây – từ nhỏ lẻ đến quy mô xuất khẩu – đang liên kết với nông dân để tạo ra cả một chuỗi giá trị từ vùng nguyên liệu đến hạt điều rang muối đóng gói, có thương hiệu. Bạn sẽ thấy những bao điều từ Bù Đăng được dán tem truy xuất nguồn gốc, đi thẳng ra thị trường châu Âu, châu Mỹ. Điều đó không tự nhiên mà có – nó đến từ cả một hành trình tái cấu trúc sản xuất, không ít lần thất bại rồi làm lại.
Tôi nghĩ, nếu bạn đang tìm hiểu về đặc sản điều Việt Nam, thì hãy bắt đầu từ Bình Phước. Bởi vì ở đây, cây điều không chỉ sống – mà còn đang phát triển có chiến lược, có bản sắc. Và, bạn sẽ thấy rõ điều đó hơn khi nhìn vào từng mùa vụ, từng đợt thu hoạch đang được làm bài bản hơn mỗi năm.
Tây Nguyên – vùng điều “thầm lặng” nhưng đóng vai trò không nhỏ trong chuỗi cung ứng
Nếu bạn từng có dịp đi qua Đắk Lắk hay Đắk Nông vào những ngày cuối mùa khô, bạn sẽ thấy những rẫy điều bạt ngàn nhuộm đỏ cả một vùng đất. Màu của đất bazan, của nắng, của gió – thứ mà, theo tôi, tạo nên cái chất rất riêng cho điều Tây Nguyên. Nói thật, điều ở đây không cho sản lượng khủng như Bình Phước, nhưng lại rất được lòng các cơ sở thu mua nhờ hạt to, chắc, vỏ mỏng – có lẽ nhờ khí hậu khô và biên độ nhiệt cao trong mùa ra hoa.
Bạn sẽ thấy giống điều PN1 hay MH5 được bà con ở Krông Năng, Đắk Song ưu tiên trồng vì nó chịu hạn tốt, ít sâu bệnh, và cho năng suất ổn định. Tôi từng theo một hộ dân ở Đắk Song bón phân bằng phân chuồng ủ cá – nghe thì lạ nhưng cây phát triển rất khỏe. Còn chuyện xen canh điều với cà phê hoặc tiêu, bạn nên để ý, vì nếu làm đúng kỹ thuật thì lợi cả đôi đường – vừa giữ ẩm, vừa tận dụng được đất dốc.
Thật ra, điều Tây Nguyên chưa “ồn ào” trên bản đồ xuất khẩu, nhưng nếu bạn nhìn kỹ vào vai trò vùng nguyên liệu – thì rõ ràng đây là mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng điều Việt Nam. Vấn đề chỉ là: chúng ta có đủ đầu tư và chiến lược để khai thác hết tiềm năng ấy hay chưa?
Miền Đông Nam Bộ – vùng điều cũ đang bị “bóp nghẹt” bởi đô thị hóa
Bạn biết không, nếu bạn đi qua Biên Hòa hay Tân Uyên cách đây khoảng chục năm, chắc chắn sẽ bắt gặp hình ảnh những vườn điều trải dài ven đường, xen lẫn trong khu dân cư. Nhưng giờ thì khác rồi – nhà xưởng, khu công nghiệp, đường sá mở rộng… đã khiến những gốc điều cũ dần biến mất. Có người nói vui: “Giờ tìm được một vườn điều nguyên vẹn ở Đồng Nai hay Bình Dương cũng quý như tìm vàng.”
Thực tế là diện tích vùng trồng điều miền Đông đang bị thu hẹp nhanh chóng – không chỉ vì đất nông nghiệp bị chuyển đổi mục đích, mà còn vì người dân ngán ngẩm với việc canh tác giống điều cũ, năng suất thấp, lại thường xuyên mất mùa do thời tiết thất thường. Tôi từng hỏi một chú nông dân ở Dĩ An, chú thở dài bảo: “Trồng điều giờ chẳng còn lời, tụi nhỏ nó lên Sài Gòn hết rồi.”
Nhưng bạn thấy đó, trong khi diện tích giảm, thì lại có một số hộ đang đi ngược xu hướng: chuyển sang trồng điều hữu cơ, kết hợp mô hình nông nghiệp công nghệ cao. Họ không cần trồng nhiều – chỉ cần làm đúng, làm sạch, làm có truy xuất nguồn gốc. Đấy là cái hướng tôi nghĩ bạn nên để ý, nếu vẫn tin rằng điều Đồng Nai hay điều Bình Dương còn giá trị trong tương lai.
Điều miền Trung – gồng mình trước nắng gió và khát nước
Bạn thử hình dung xem: giữa cái nắng rát mặt của Phú Yên, hay những đợt gió Lào hun khô đất ở Khánh Hòa, cây gì có thể trụ nổi? Vậy mà cây điều vùng khô vẫn tồn tại ở đó, âm thầm, bám rễ vào đất cát pha, sống cùng cái khắc nghiệt mà con người đôi khi còn chùn bước.
Tôi đã từng đi thực tế ở Sông Hinh, nơi mà nước tưới mùa khô gần như là thứ “xa xỉ”. Nhưng điều lạ là, người dân vẫn không bỏ cây điều. Họ xoay xở bằng cách tưới nhỏ giọt, chọn giống chịu hạn tốt hơn, rồi chia sẻ kinh nghiệm canh tác như thể giữ gìn một chút gì rất riêng của vùng đất biển này.
Bạn có thể học được vài điều từ họ:
- Tưới nhỏ giọt từng gốc, thay vì phun toàn vườn – tiết kiệm cực kỳ trong mùa hạn kéo dài.
- Dùng giống mới có tên như AB05 hoặc MH6 – tôi thấy nhiều hộ ở Khánh Hòa bắt đầu chuyển sang.
- Cải tạo đất cát bằng phân chuồng hoai và than sinh học – nghe thì đơn giản nhưng hiệu quả thấy rõ sau 2-3 vụ.
- Không trồng dày – vì đất khô, trồng dày chỉ khiến cây yếu thêm (cái này tôi từng mắc sai lầm rồi, phải nói thật).
Bạn thấy đó, điều miền Trung không màu mỡ, không dễ nuôi, nhưng lại rất “thật”. Nếu bạn yêu một loại cây biết chịu đựng, biết thích nghi và không cần quá nhiều để cho ra cái hạt chắc nịch, thì đây là lựa chọn đáng để bạn suy nghĩ.
Tham khảo thêm thông tin bảng giá điều hôm nay tại banggianongsan.com nhé!
TP.HCM – trung tâm chế biến điều xuất khẩu, nơi mọi đơn hàng lớn đều phải “đi qua”
Bạn có bao giờ tự hỏi vì sao hạt điều Việt Nam lại có mặt ở hơn 90 quốc gia, từ châu Âu cho đến Trung Đông? Phần lớn câu trả lời bắt đầu từ đây – TP.HCM, nơi được coi là “bộ não logistics” và trung tâm chế biến điều lớn nhất cả nước. Từ cảng Cát Lái, điều đi khắp thế giới. Còn chợ đầu mối Bình Điền? Đó là nơi dòng hàng thô và thành phẩm từ các tỉnh đổ về từng ngày.
Tôi từng so sánh hai mô hình doanh nghiệp điều tại TP.HCM – và dưới đây là vài điểm mà bạn nên để ý nếu muốn hiểu thị trường sâu hơn:
| Tiêu chí | Tân Tân (thương hiệu lâu năm) | Hoàng Sơn (mô hình quy mô lớn) |
|---|---|---|
| Định hướng | Tập trung sản phẩm tiêu dùng nội địa cao cấp | Xuất khẩu số lượng lớn sang Mỹ, EU |
| Chứng nhận | HACCP, ISO 22000, thương hiệu mạnh trong nước | BSCI, HACCP, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế |
| Thị phần | Phân phối mạnh qua siêu thị, e-commerce | Xuất khẩu theo đơn hàng FOB lớn |
| Cách vận hành | Gọn, tinh – thiên về giá trị thương hiệu | Tự động hóa – chú trọng quy mô nhà máy |
Xu hướng phát triển vùng điều bền vững – khi bạn nhìn thấy “bức tranh mới” của ngành điều
Bạn có để ý không, vài năm gần đây Bộ NN&PTNT liên tục đưa ra chính sách mới về phát triển điều bền vững? Tôi cũng từng hoài nghi, nhưng đi thực tế ở Bình Phước và Tây Nguyên, tôi thấy những mô hình mới này thật sự “có cửa”. Không còn cảnh nông dân chỉ dựa vào giống cũ, năng suất thấp nữa – mà là sự kết hợp giữa canh tác hữu cơ, giống cao sản và cả công nghệ truy xuất nguồn gốc.
Cá nhân tôi rút ra được vài điều thú vị mà bạn nên cân nhắc:
- Tái canh vườn điều cũ bằng giống cao sản (như PN1, MH6) giúp tăng năng suất ít nhất 20-30% – tôi đã thấy trực tiếp ở một hợp tác xã ở Bù Đăng.
- Ứng dụng blockchain để truy xuất nguồn gốc – nghe có vẻ “xa xỉ” nhưng vài hợp tác xã trẻ đã làm rất bài bản, nhờ có dự án tài trợ ODA.
- Chuyển sang mô hình điều hữu cơ kết hợp phân vi sinh, giữ đất tơi xốp, lâu dài tiết kiệm hơn phân hóa học (tôi từng mắc sai lầm khi lạm dụng phân NPK).
- Liên kết hợp tác xã để cùng mua thiết bị tưới tiết kiệm – chi phí đầu tư nhẹ hơn hẳn so với từng hộ tự làm.
Bạn sẽ thấy, đây không chỉ là xu hướng – mà là định hướng mới cho ngành điều, nơi bạn và những người nông dân khác có thể tìm ra cách làm bền vững mà vẫn tăng thu nhập.
