Bạn biết không, mỗi lần tôi ghé miền Tây vào mùa thu hoạch mía, cái mùi thơm ngọt ấy cứ ám vào áo, vào ký ức. Nhưng càng đi nhiều, càng trò chuyện với bà con nông dân, tôi càng thấy rõ một điều: trồng mía bây giờ không chỉ là chuyện trồng cho có, mà là bài toán sống còn giữa biến đổi khí hậu, hạn mặn, và giá thu mua bấp bênh.
Bạn đang sống trong thời điểm mà cây mía – vốn từng là “vàng trắng” của vùng ĐBSCL – phải cạnh tranh khốc liệt để tồn tại. Vậy nên, nếu bạn còn trồng mía, hoặc đang cân nhắc quay lại với ruộng mía, thì tối ưu hóa năng suất là điều không thể chậm trễ.
Giống tốt, đất phù sa, kỹ thuật canh tác hợp lý… – tất cả đều có vai trò riêng. Nhưng rồi bạn sẽ thấy, chỉ cần sai một bước là cả vụ mía có thể trượt dốc.
Giờ thì cùng tôi nhìn lại: vì sao cây mía vẫn đáng để bạn đầu tư, và làm sao để bạn không bị bỏ lại phía sau trong cuộc chơi này?
Lựa chọn giống mía: Không phải cứ giống “ngọt” là giống tốt nhất đâu, bạn ạ
Khi bạn bắt đầu tính chuyện trồng mía ở Long An hay Sóc Trăng, lựa chọn giống là bước đầu tiên – và cũng là bước dễ sai nhất. Tôi từng chứng kiến nhiều hộ chạy theo giống “năng suất cao” rồi chỉ sau 2 vụ là bỏ ruộng. Lý do? Giống thì tốt đấy, nhưng không hợp đất, không chịu nổi hạn, hoặc “chết đứng” khi giá thu mua thấp.
Dưới đây là vài giống phổ biến, kèm theo trải nghiệm cá nhân của tôi và bà con vùng Tây Ninh, Long An:
- KK3:
→ Ưu điểm: Chịu hạn tốt, đường kính thân lớn, ít sâu bệnh
→ Nhược: Chu kỳ dài, độ ngọt không cao bằng ROC16
→ Gợi ý: Hợp đất thịt nhẹ ở Long An, nhất là vùng ít nước tưới - ROC16:
→ Ưu điểm: Ngọt cao, mía mọc khỏe, dễ tiêu thụ
→ Nhược: Yếu ở khâu chống chịu hạn mặn, dễ ngã đổ khi gió lớn
→ Gợi ý: Phù hợp Sóc Trăng hoặc những nơi có hệ thống thủy lợi ổn định - VN84-490:
→ Ưu điểm: Sinh trưởng nhanh, thu hoạch sớm (tôi từng cắt lứa đầu sớm hơn dự kiến 15 ngày!)
→ Nhược: Đường không cao lắm, thân hơi nhỏ nên khó cơ giới hóa
→ Gợi ý: Ai làm mía vụ ngắn hoặc xen canh thì đây là lựa chọn đáng thử
Kỹ thuật chuẩn bị đất trồng mía: Đừng bỏ qua bước này nếu bạn không muốn “mía ngậm ngùi”
Bạn mà trồng mía ở miền Tây, nhất là vùng đất phù sa hay đất phèn gần kênh rạch, thì chuyện làm đất không thể làm qua loa. Tôi từng nghĩ “cày lên là được” – sai lầm. Sau một vụ mía sụm ngọt vì đất nén chặt, cỏ mọc như rừng, tôi mới hiểu: đất không khỏe, cây mía chẳng có cửa mà khỏe theo.
Đây là những gì tôi áp dụng (và vẫn đang áp dụng mỗi vụ):
- Cày sâu 30–40cm, xới kỹ, phơi đất ít nhất 2 tuần
→ Mục đích: Giải phóng nấm bệnh, diệt cỏ gốc, cải tạo cấu trúc đất. Bạn nào trồng trên đất mặn thì nên canh sau mưa lớn vài hôm. - Rải vôi dolomite 1–1,5 tấn/ha tùy loại đất
→ Tôi thường dùng ở vùng pH thấp, đất phèn. Có vụ không rải, mía vàng khè, yếu thấy rõ luôn. - Trộn trấu, phân hữu cơ hoai mục (tôi dùng phân bò + rơm mục)
→ Hiệu quả rõ rệt sau 1–2 vụ: đất tơi, giữ ẩm tốt, rễ mía ăn lan như rễ sắn. - Xử lý cỏ dại trước khi xuống giống
→ Tôi dùng cuốc tay cho lô nhỏ, còn lô lớn thì máy xịt cục bộ, tránh lạm dụng thuốc.
Thật ra, mỗi loại đất cần một cách chăm khác nhau. Nhưng điểm chung tôi học được sau hơn 10 năm làm mía là: đất tốt không tự nhiên mà có – bạn phải “nuôi” nó, giống như bạn nuôi nền cho một căn nhà vậy.
Và hãy nhớ, đừng đợi mía héo rồi mới đi cải tạo đất – lúc đó bạn chữa cháy cũng không kịp đâu
Kỹ thuật đặt hom và mật độ trồng: Đặt đúng chỗ, mía mới “ăn ra tiền”
Tôi từng nghĩ trồng mía đơn giản chỉ là vùi hom xuống đất, phủ đất lên là xong. Nhưng mà không – sau vài vụ thất bại vì hom úng, mọc lệch hướng, nảy mầm thấp… tôi mới chịu tìm hiểu kỹ. Và bạn biết không, chỉ cần bạn chỉnh đúng mật độ và cách đặt hom thôi, năng suất có thể tăng hơn 20% mà không cần bón thêm phân!
Dưới đây là vài kinh nghiệm mà tôi đúc kết được, áp dụng tốt cho vụ Đông Xuân ở ĐBSCL:
- Mật độ trồng chuẩn: 1,2m hàng kép, hom cách nhau 25–30cm
→ Tôi từng trồng dày quá, cây chen nhau, năng suất không tăng mà còn dễ sâu bệnh. - Đặt hom nằm ngang, mầm hướng lên, sâu khoảng 5–7cm
→ Nếu trồng thủ công, bạn nhớ canh đúng hướng ánh sáng để cây dễ quang hợp sớm. - Dùng máy đặt hom nếu diện tích lớn (>2ha)
→ Tôi dùng máy của Trung tâm giống mía năm ngoái – tiết kiệm được gần 3 công lao động/ha. - Đừng xuống giống sớm khi đất còn ướt dính – dễ úng hom, thối gốc
→ Thời điểm đẹp nhất là 5–10 ngày sau mưa đầu mùa, lúc đất ráo mà còn ẩm sâu.
Điều tôi rút ra là: đặt hom đúng thì chưa chắc thắng, nhưng đặt sai là hỏng cả vụ. Vậy nên bạn đừng tiếc công lúc đầu, vì chính cái giai đoạn “làm kỹ” này là bước đặt nền cho cả mùa thu hoạch sau đó. Và tôi nói thật – cây mía không nói được, nhưng nhìn thân nhỏ, lá úa là biết nó đang “kêu cứu” rồi đó, bạn ơi.
Chăm sóc và bón phân theo từng giai đoạn: Làm đúng lịch, mía sẽ “nở bụng” đều cây
Tôi hay nói với bà con rằng, chăm mía giống như nuôi con – cho ăn sai giai đoạn là coi như mất công cả vụ. Mía non cần dinh dưỡng khác với mía sắp làm lóng, và bạn càng hiểu “nhịp sinh trưởng” của nó, cây càng khỏe, năng suất càng cao. Dưới đây là quy trình tôi áp dụng ổn định suốt 5 năm qua:
- Tháng 1–2 (sau khi hom nảy mầm):
→ Làm cỏ lần đầu, xới nhẹ quanh gốc để rễ ăn sâu.
→ Bón NPK 16-16-8 khoảng 200–250kg/ha, trộn thêm 5–7 tấn phân hữu cơ hoai mục.
→ Mẹo nhỏ: tôi hay pha thêm một ít phân vi sinh để kích rễ – thấy cây lên lá non đều lắm. - Tháng 3–5:
→ Giai đoạn sinh trưởng mạnh, nên tưới đều 3–5 ngày/lần (tùy ẩm độ đất).
→ Bón thúc lần 2: NPK 20-10-10 khoảng 150kg/ha, kết hợp phân vi lượng chứa Mg, Zn.
→ Cẩn thận sâu đục thân và bệnh sương mai, nhất là khi thời tiết oi ẩm – tôi thường phun phòng bằng chế phẩm sinh học, đỡ hại môi trường. - Tháng 6–8 (chuẩn bị làm lóng):
→ Ngưng bón đạm, chuyển sang phân kali cao (K2O 15–20%) để thân chắc và tăng độ ngọt.
→ Đừng tưới quá nhiều nước ở giai đoạn này – dễ làm mía “nước nhiều, đường ít”.
Cái tôi học được qua từng vụ là: đừng chạy theo phân hóa học quá mức. Cứ kết hợp hữu cơ – vi sinh – hóa học đúng tỉ lệ, đất khỏe, mía cũng bền. Và nếu bạn chăm đều tay từng tháng, tin tôi đi, đến vụ thu hoạch nhìn ruộng mía “nở bụng” đều tăm tắp, cảm giác đó… đáng lắm!
Tin liên quan từ Banggianongsan: Cách làm mật mía tại nhà
Phòng trừ sâu bệnh mía hiệu quả: Làm sớm – làm đúng – đỡ tiếc cả vụ
Tôi từng có một vụ mía mà sâu đục thân “ăn” từ trong lõi ra, tới lúc phát hiện thì gần 30% thân bị rỗng, thiệt hại không nhỏ. Từ đó, tôi chuyển sang hướng phòng trừ sinh học là chính – vừa an toàn cho đất, vừa không lo tồn dư thuốc khi bán mía cho nhà máy. Nếu bạn cũng đang chật vật vì bọ trĩ, sâu đục thân hay nấm bệnh, thì thử cách tôi hay làm dưới đây xem sao:
- Giai đoạn hom mới nảy mầm – mía con
→ Dùng nấm đối kháng Trichoderma pha loãng tưới gốc, giúp ức chế nấm bệnh trong đất (nhất là sương mai).
→ Tôi kết hợp thêm phân vi sinh có chứa vi khuẩn Bacillus – hỗ trợ phục hồi rễ và tăng đề kháng tự nhiên. - Giai đoạn mía phát triển mạnh (tháng 3–5)
→ Phun phòng bọ trĩ bằng chế phẩm BioA Tricho+ hoặc BioA NeemX. Cả hai tôi đều dùng qua, giá mềm, hiệu quả bền mà không cần cách ly dài ngày.
→ Nếu thấy sâu đục thân bắt đầu chui vào bẹ lá, tôi dùng bẫy pheromone thủ công hoặc pha loãng thuốc BVTV sinh học từ dầu neem – giảm được lượng thuốc hoá học xuống rõ rệt. - Giai đoạn làm lóng – trước thu hoạch
→ Tuyệt đối không phun hoá chất hoá học nặng, bạn nhé. Tôi từng dính 1 vụ bị nhà máy trả giá thấp do mía dính tồn dư – cay lắm!
Điều tôi học được: đừng đợi thấy lá mía rách mới lo tìm thuốc. Phòng sớm bằng sinh học, kết hợp thiên địch (như bọ rùa ăn rệp) và giữ đất khoẻ – đó là cách bạn giữ vững vườn mía lâu dài. Và quan trọng hơn hết: đất và mía đều sống khoẻ, bạn mới sống khoẻ theo.
Thu hoạch và vận chuyển mía: Canh “đúng điểm rơi”, bạn mới không lỗ công
Bạn biết không, thu hoạch đúng kỹ thuật không chỉ là cắt mía, mà còn là chuyện “tính giờ – canh đường – giữ giá” cực kỳ quan trọng. Tôi từng mất gần 1 tấn mía chỉ vì thu hoạch chậm 3 ngày sau mưa – đường giảm, mía ướt, xe kẹt lịch, thương lái ép giá… Học phí đau lắm!
Đây là quy trình tôi đang áp dụng mỗi mùa, hy vọng bạn tham khảo được điều gì đó:
- Xác định độ chín lý tưởng
→ Quan sát bằng mắt: lá ngọn vàng nhẹ, bẹ khô, thân “nổ tiếng” khi búng.
→ Nếu kỹ hơn, bạn có thể dùng khúc thử đường hoặc đem mẫu đi đo độ Brix (tôi hay nhờ trạm BVTV gần nhà làm giúp – nhanh, không tốn mấy). - Liên hệ trước với nhà máy đường
→ Như TTC Sugar hoặc Thành Thành Công thường ra lịch thu mua từ tháng 11 – bạn phải chủ động đăng ký sớm.
→ Đừng đợi thương lái gọi mới cắt – lúc đó giá mía tươi có khi đã rớt gần 100–150 đ/kg rồi! - Cắt tay gọn – vận chuyển ngay trong 24h
→ Tôi ưu tiên cắt vào buổi sáng sớm, chở ngay trong ngày bằng xe ben hoặc xe tải kín, tránh mất nước.
→ Mỗi ngày trễ = hao hụt 2–3% lượng đường, chưa kể chi phí vận chuyển đội lên.
Bài học lớn nhất tôi từng rút ra: mía không biết nói, nhưng nếu bạn không lắng nghe “tín hiệu chín” của nó, thì người trả giá đầu tiên chính là bạn. Nên lần sau khi cây bắt đầu “rụng bẹ”, bạn hãy chuẩn bị sẵn xe, sẵn nhân công và… sẵn cả lòng để chạy đua với thời gian. Vụ nào bạn làm đúng, vụ đó bạn sẽ thấy lời lắm!
