Bệnh vàng lá thối rễ đang trở thành mối lo ngại lớn nhất của bà con trồng sầu riêng trong vài năm gần đây. Từ những vườn cây xanh tốt tại Tiền Giang cho đến những đồi sầu riêng trĩu quả ở Đắk Lắk, tình trạng cây bị héo rũ, rễ mục, lá vàng úa lan rộng khiến không ít nông dân lao đao. Bản thân tôi từng chứng kiến cả một vườn gần 2 ha ở Chợ Lách – Bến Tre, chỉ sau một mùa mưa, thiệt hại gần như toàn bộ do bệnh thối rễ, để lại đất trống và nợ nần. Vậy nên bạn không thể xem thường loại bệnh tưởng như “nhẹ nhàng” này.
Điều đáng nói là bệnh tiến triển âm thầm, nhưng hậu quả thì không hề nhỏ. Khi lá bắt đầu chuyển vàng, nhiều người lầm tưởng do thiếu phân hay đất nghèo dinh dưỡng. Đến khi đào gốc ra thì hệ rễ đã mục nát, không còn khả năng hút nước và chất dinh dưỡng. Cây sầu riêng bắt đầu héo lá, chảy mủ ở gốc, rồi chết dần từng cây. Theo số liệu tháng 8/2025 của Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật Đắk Lắk, diện tích nhiễm bệnh tại huyện Krông Pắk đã lên đến hơn 350 ha, chiếm khoảng 17% tổng diện tích trồng sầu riêng toàn huyện.
Bệnh Vàng Lá Thối Rễ Là Gì?
Bệnh vàng lá thối rễ thường khiến nhiều nhà vườn nhầm lẫn với hiện tượng cây thiếu phân hay úng nước. Tuy nhiên, đây là một bệnh hại rễ nguy hiểm, phổ biến trên các loại cây ăn trái như sầu riêng, cam, chanh và bơ. Trong thực tế canh tác, bạn có thể nghe bà con gọi bằng nhiều cái tên như: vàng lá chết rễ, bệnh nấm rễ cây, hay thậm chí chỉ đơn giản là “cây bị thúi rễ”. Tất cả đều cùng mô tả một tình trạng nghiêm trọng: lá úa vàng, rễ đen thối, cây suy kiệt nhanh chóng.
Sở dĩ gọi là vàng lá – thối rễ vì hai biểu hiện này thường đi song song. Lá bắt đầu vàng từ phần gân chính lan ra ngoài mép, sau đó rụng dần từng lớp. Rễ cây bên dưới thì bị thối nhũn, bốc mùi, mất khả năng hút nước và dưỡng chất. Điều đáng chú ý là phần rễ tơ – nơi hấp thụ dinh dưỡng chủ yếu – lại là nơi bị tấn công đầu tiên bởi nấm hại như Phytophthora, Fusarium hoặc Pythium.
Dấu Hiệu Nhận Biết Bệnh
Trong nhiều năm theo dõi vườn sầu riêng ở Tây Nguyên và miền Tây, mình nhận ra rằng lá là nơi “lên tiếng” đầu tiên khi cây bắt đầu gặp vấn đề. Cụ thể, lá sầu riêng chuyển vàng từ phần chóp, sau đó lan dần xuống gân lá. Nhìn thì giống thiếu dinh dưỡng, nhưng thật ra là dấu hiệu sầu riêng bệnh – thường là nấm hoặc vi khuẩn trong đất đã bắt đầu tấn công rễ. Giai đoạn đầu, cây chỉ hơi chậm lớn, lá vàng nhạt, nhưng không nên chủ quan. Nhất là vào khoảng tháng 8 đến tháng 10, lúc mưa dầm kéo dài, đất úng, bệnh thường âm thầm phát triển mạnh.
Rễ và thân mới là nơi quyết định “sống còn”. Một khi rễ sầu riêng bắt đầu chuyển đen, mất độ cứng, dễ bong tróc, thì khả năng hút nước của cây gần như tê liệt. Không lâu sau, lá bắt đầu héo rũ vào buổi trưa, dù sáng sớm vẫn còn xanh. Đây là biểu hiện điển hình của bệnh thối rễ, dẫn đến mô thối lan vào thân. Bạn dễ dàng thấy thân cây có vết nứt nhỏ, chảy nhựa màu nâu đen. Chỉ trong vài tuần, lá rụng hàng loạt, cây suy kiệt nhanh chóng.
Một số biểu hiện dễ quan sát tại vườn:
- Lá già ngả vàng, mép khô, dễ gãy gập khi chạm vào
- Thân có mùi chua nhẹ, mô bên trong sẫm màu, không đàn hồi
- Rễ đen, mềm nhũn, bong lớp ngoài khi kéo nhẹ
Tính đến tháng 8/2025, số liệu từ Trạm BVTV tỉnh Tiền Giang ghi nhận hơn 2.700ha sầu riêng bị ảnh hưởng bởi bệnh thối rễ, chiếm khoảng 15,4% tổng diện tích trồng trong vùng. Lý do phổ biến là đất giữ nước lâu, rễ bị “nghẹt thở”, cộng thêm lạm dụng phân hóa học khiến vi sinh vật có lợi không còn chỗ sống.
Kinh nghiệm nhiều năm cho thấy, quan sát kỹ lá – thân – rễ mỗi tuần là cách phòng bệnh hiệu quả nhất. Bạn không cần công nghệ cao, chỉ cần đi vườn đều, nhìn kỹ từng cây. Đừng chờ đến khi cây rụng sạch lá mới xử lý – lúc đó, đã quá muộn rồi.
Tác nhân sinh học và điều kiện môi trường
Nấm Phytophthora spp. – “kẻ giấu mặt” gây thối rễ, vàng lá
Cái tên Phytophthora spp. có thể nghe lạ tai với nhiều người mới bắt đầu làm vườn, nhưng một khi đã gắn bó với cây ăn trái – nhất là sầu riêng – bạn sẽ không muốn gặp lại nó lần hai. Loại nấm bệnh này sống trong đất, phát triển âm thầm rồi bất ngờ “ra tay” khi đất bắt đầu ẩm lâu, úng nước hay trời mưa dầm dề nhiều ngày liên tiếp. Nó không chỉ gây vàng lá, mà còn làm rễ mục đen, thối nhũn từ bên trong. Cây yếu đi rõ rệt, rồi chết dần dù lá vẫn còn xanh.
Tôi từng chứng kiến một vườn sầu riêng 5 năm tuổi ở Bình Phước mất trắng gần 60% chỉ sau một mùa mưa – lý do chỉ vì rễ bị nấm Phytophthora tấn công trong đất sét nặng, không thoát nước. Cây vẫn đứng nhưng rễ bên dưới thì đã mục rỗng. Người không quen, nhìn bằng mắt thường rất dễ lầm tưởng là cây thiếu dinh dưỡng.
Điều kiện môi trường tạo cơ hội cho bệnh bùng phát
Để nấm phát triển, chỉ cần vài điều kiện: độ ẩm cao kéo dài, đất thoát nước kém, ánh sáng ít, pH đất thấp dưới 5.5. Môi trường như vậy khiến rễ bị “ngộp”, không hô hấp được. Đó là lúc vi sinh vật hại rễ bắt đầu chiếm ưu thế. Như trong báo cáo mới nhất của Trung tâm Bảo vệ Thực vật phía Nam tháng 8/2025, tỷ lệ vườn sầu riêng nhiễm Phytophthora cao nhất rơi vào những khu vực có lượng mưa trung bình >220mm/tháng và đất bị nén chặt, không xới xáo định kỳ.
Những điều kiện này không khó kiểm soát, miễn là bạn để ý sớm. Dưới đây là vài cách làm đã chứng minh hiệu quả rõ rệt:
- Lên liếp cao và tạo rãnh thoát nước: Giúp rễ không bị ngập khi mưa lớn.
- Kiểm tra pH định kỳ: Điều chỉnh bằng vôi hoặc phân hữu cơ để giữ pH trong khoảng 6.0–6.5.
- Luân canh và xới đất hàng năm: Hạn chế vi sinh vật hại tích tụ.
Trong nghề, có câu “rễ khỏe thì cây mới sống được lâu”, và điều này càng đúng khi bạn đang đối mặt với những tác nhân như Phytophthora. Bạn đừng chờ đến khi lá vàng, rễ mục mới hành động – lúc đó thường là đã quá muộn.
Tin liên quan đến từ Banggianongsan: Bảng giá sầu riêng hôm nay
Ảnh Hưởng Tới Cây Trồng Và Kinh Tế
Cây chết hàng loạt, năng suất lao dốc
Bạn từng chứng kiến cả một vườn sầu riêng xanh tốt bỗng úa vàng chỉ trong vài tuần chưa? Đó là cái giá phải trả khi bệnh vàng lá và thối rễ âm thầm phá hoại từ dưới gốc. Khi rễ yếu, cây không còn sức để nuôi lá, trái tự rụng, thân nứt nẻ. Nhiều vườn mất trắng sau một mùa mưa kéo dài. Theo thống kê của Viện Khoa học Nông nghiệp Miền Nam, chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, có hơn 1.800 ha vườn cây ăn trái tại Tây Nguyên bị ảnh hưởng, phần lớn không thể phục hồi.
Năng suất tụt nhanh như nước rút sau lũ. Cây trồng cho trái nhỏ, ít, lại bị hư ngay trên cây. Bạn đầu tư cả trăm triệu đồng một vụ, cuối cùng thu không đủ trả tiền phân thuốc. Đó là chưa kể đến trường hợp mất giống quý, phải ươm lại từ đầu, mất ít nhất 2 năm để cây ổn định.
Chi phí xử lý tăng cao, nông dân kiệt sức tài chính
Khi vườn bắt đầu có dấu hiệu nhiễm bệnh, phản xạ đầu tiên của bạn là mua thuốc – nhưng thuốc chỉ giải quyết phần ngọn. Để giữ cây sống, bạn phải đào rãnh thoát nước, bón phân cải tạo đất, thuê người tỉa cành, dọn vườn, xử lý nấm bệnh theo từng đợt. Mỗi đợt tốn 5–7 triệu đồng, mà hiệu quả chưa chắc chắn. Tính ra, một vụ bệnh nặng có thể đội chi phí lên đến 25–30 triệu đồng/hecta, chưa kể công sức bạn bỏ ra mỗi ngày.
Nhiều hộ nông dân ở Đồng Nai và Bến Tre đã phải bán bớt đất, vay tín dụng đen để cứu vườn – một cái vòng luẩn quẩn đầy rủi ro. Mất mùa kéo theo mất thu nhập. Thương lái chê hàng, không ký hợp đồng vụ sau. Nông dân tự trồng, tự bán, tự gánh hậu quả.
Đừng bỏ qua 3 dấu hiệu báo động này trong vườn:
- Lá chuyển vàng đều từ gốc lên ngọn, rụng sớm
- Rễ đen, thối, đất quanh gốc ẩm mốc liên tục
- Trái bị sượng, rụng non, mất vị đặc trưng
Các biện pháp phòng bệnh hiệu quả
Trong làm vườn, phòng bệnh lúc cây còn khỏe bao giờ cũng rẻ và dễ hơn chữa bệnh khi cây đã lụi. Điều này nghe có vẻ hiển nhiên, nhưng không phải ai cũng làm được – nhất là trong mùa mưa từ tháng 8 trở đi, khi đất vườn dễ bị úng, rễ cây bí khí, bệnh vàng lá và thối rễ bùng phát nhanh như chớp. Một trong những cách chống thối rễ hiệu quả là cải tạo đất trước mùa mưa, đảm bảo thoát nước tốt, mặt liếp cao ráo và không để nước đọng lâu ngày.
Tôi từng chứng kiến nhiều vườn sầu riêng bị mất trắng chỉ vì chủ vườn xem nhẹ khâu xử lý đất vườn. Cách làm chuẩn là rải vôi bột đều gốc (khoảng 1–2kg/cây), phối hợp với phân hữu cơ hoai mục để tăng hệ vi sinh vật có lợi. Một lớp đất tơi, đủ ẩm, pH giữ ổn định quanh mức 6 là môi trường lý tưởng cho rễ phát triển – cây khỏe, sâu bệnh khó mà bám được. Quản lý vườn lúc này không chỉ là cắt cành, dọn lá, mà còn là chuyện hiểu được đất mình đang thở ra sao.
Sử dụng chế phẩm sinh học – hướng đi bền và sạch
Trong khoảng 5–6 năm gần đây, bà con ở Bến Tre, Long Khánh và một phần Tiền Giang đã chuyển sang dùng chế phẩm sinh học phòng bệnh thay cho thuốc hóa học liều cao. Những dòng có chứa nấm Trichoderma hay vi khuẩn Bacillus subtilis không chỉ kiềm hãm nấm hại, mà còn giúp cân bằng lại hệ sinh thái đất – một thứ mà thuốc hóa học không làm được.
Bạn nên tưới định kỳ 10–15 ngày/lần, đặc biệt vào thời điểm đất bắt đầu ẩm kéo dài sau các trận mưa lớn. Pha loãng đúng tỉ lệ, tưới vào buổi sáng mát là tốt nhất. Có người hỏi tôi, “Có nhất thiết phải dùng không?” – tôi chỉ cười. Hơn 60% nhà vườn áp dụng phương pháp này đã ghi nhận giảm rõ bệnh vàng lá sau một mùa, theo số liệu từ Trung tâm Nông nghiệp Hữu cơ Việt Nam (08/2025).
Một số mẹo mà ít ai chia sẻ:
- Luân canh hoặc xen canh cây ngắn ngày để làm sạch đất tự nhiên.
- Tạo mô cao và bón lót phân hữu cơ sớm để chủ động hệ vi sinh có lợi.
- Tưới tiết chế vào mùa mưa, tránh để đất luôn trong trạng thái “ướt sũng”.
Bạn không cần chờ đến lúc cây héo mới lo tìm thuốc. Làm nông bền vững là biết đoán trước rủi ro và có cách xử lý từ gốc. Với một chút tinh ý, cộng thêm sự kiên trì, vườn cây của bạn hoàn toàn có thể tránh xa bệnh hại mà không cần lệ thuộc vào hóa chất.
Cách Trị Bệnh Khi Cây Đã Bị Nhiễm
Khi cây đã bệnh, điều quan trọng nhất là đừng hoảng. Việc đầu tiên bạn nên làm là quan sát kỹ triệu chứng – lá vàng, rễ thối, hay vết nứt thân có mùi hôi – để xác định bệnh đã ở giai đoạn nào. Trong những năm gần đây, đặc biệt với cây sầu riêng, bệnh thối rễ do nấm Phytophthora bùng phát mạnh ở khu vực Tây Nguyên và miền Đông Nam Bộ. Trường hợp này, việc sử dụng thuốc trừ nấm gốc Metalaxyl hoặc Fosetyl-Al pha đúng liều, phun trực tiếp quanh vùng rễ bị tổn thương là cách hiệu quả và nhanh chóng nhất. Nhiều nhà vườn đã chia sẻ rằng chỉ sau 5–7 ngày xử lý đúng cách, cây có dấu hiệu hồi phục rõ rệt, đặc biệt là giảm hiện tượng héo rũ vào buổi trưa.
Một chi tiết quan trọng mà nhiều người hay bỏ qua là cắt tỉa và cách ly cây bệnh. Khi phát hiện phần rễ đã mục, đừng ngần ngại dùng dao bén cắt bỏ toàn bộ rễ hư. Càng để lâu, nấm càng ăn sâu và lan nhanh sang cây bên cạnh. Sau khi cắt, nên bôi vôi hoặc thuốc sát khuẩn nông nghiệp lên vết cắt để tránh tái nhiễm. Dụng cụ như kéo, cuốc, dao… nên được nhúng vào dung dịch sát khuẩn trước khi dùng cho cây khác. Cách này nghe đơn giản nhưng lại là điểm mấu chốt giúp bạn kiểm soát được bệnh từ sớm.
3 bước xử lý cây bệnh hiệu quả:
- Cắt bỏ toàn bộ rễ/cành bị hư – làm sạch triệt để, không để sót.
- Phun thuốc trị nấm trực tiếp vào vết bệnh, kết hợp tưới vùng gốc bằng dung dịch nấm đối kháng.
- Bổ sung phân hữu cơ sinh học sau 7 ngày để kích thích cây phục hồi rễ mới.
👉 Bạn nên tranh thủ điều trị ngay sau khi phát hiện triệu chứng đầu tiên, vì thời gian phản ứng nhanh có thể là yếu tố quyết định cây sống hay chết.
Lưu Ý Và Kinh Nghiệm Từ Nhà Vườn
Chia sẻ thực tế từ người trồng sầu riêng
Bạn nào từng gắn bó với cây sầu riêng lâu năm sẽ hiểu: chuyện thất bại là điều không tránh khỏi lúc bắt đầu. Tôi từng chứng kiến không ít nhà vườn mới vào nghề chỉ vì nôn nóng trồng cho nhanh mà bỏ qua giai đoạn xử lý đất kỹ lưỡng. Có người đổ cả trăm triệu xuống giống, chưa đến hai mùa đã mất trắng. Cây không phát triển, lá cứ vàng dần, rụng từng đợt. Nghe quen? Đó là dấu hiệu của bệnh vàng lá do rễ bị nghẹt, hoặc nấm ăn ngược từ đất lên.
Chính tôi, năm đầu tiên thử nghiệm 1 ha sầu riêng Thái, cũng từng đổ mồ hôi vì quá tin vào phân hóa học. Cứ mỗi tháng lại bón thêm, nghĩ cây sẽ “lớn nhanh như thổi”. Rốt cuộc chỉ thấy cây xì mủ, trái rụng đầy gốc. Sau lần đó, tôi quay về phương pháp dân gian – bón phân chuồng hoai mục, pha thêm chế phẩm sinh học. Dễ làm, dễ kiểm soát. Từ mùa thứ ba, vườn bắt đầu cho trái đều, màu xanh lá bóng hơn hẳn, sâu bệnh giảm rõ rệt.
Những điều cần tránh
Tôi thường nói vui với anh em trong nghề: “Trồng sầu riêng không khó, chỉ khó ở chỗ mình cố làm nhanh”. Muốn cây khỏe, đất phải sống. Đất sống là đất có vi sinh, độ tơi xốp, giữ được độ ẩm nhưng không bị úng. Muốn vậy, bạn cần ghi nhớ vài nguyên tắc mà tôi rút ra từ chính trải nghiệm của mình:
- Không lạm dụng phân hóa học. Dùng quá liều chỉ khiến đất chai cứng, rễ nghẹt, cây yếu dần.
- Không để cỏ mọc sát gốc. Dưới lớp cỏ ấy là nơi trú ngụ lý tưởng cho nấm và côn trùng hại rễ.
- Không quên kiểm tra độ pH đất định kỳ. Đất chua quá, bón phân cũng như đổ nước vào lá khoai.
Tháng 8 năm nay, theo báo cáo từ Cục Trồng trọt khu vực miền Nam, hơn 67% vườn sầu riêng bị thiệt hại là do sâu đục thân và rệp sáp tấn công trong mùa mưa – phần lớn xảy ra ở những vườn không áp dụng biện pháp phòng trừ sinh học. Những ai đã từng dùng tỏi, ớt và gừng ngâm rượu để phun phòng đều thấy hiệu quả rõ rệt, nhất là vào giai đoạn cây ra đọt non.
Muốn vườn bền, bạn phải gắn bó lâu dài với từng gốc cây. Đi kiểm tra sáng sớm, nhìn mặt lá, kiểm tra rễ, theo dõi độ ẩm từng khu đất. Những mẹo trị bệnh sầu riêng không nằm hết trong sách vở, mà nằm ở những lần bạn phải cúi xuống đất, gỡ từng ổ sâu, cắt từng nhánh mục. Và càng đi lâu với nghề, bạn sẽ càng thấy: vườn khỏe không nằm ở số tiền đầu tư, mà ở từng quyết định nhỏ, đúng lúc.
